Sa mu dầu (Cunninghamia konishii) còn có nhiều tên gọi khác như: Sa mộc dầu, Ngọc Am, Sa mộc Quế Phong… là một loài cây quý hiếm, có tên trong Sách Đỏ Việt Nam (hiện nay đang được xếp vào Nhóm IA – Nhóm nguy cấp, quý, hiếm). Sa mu dầu là loài có gỗ nhẹ, chắc, thơm và có giá trị kinh tế cao. Hiện nay, số lượng Số lượng của loài Sa mu dầu còn lại rất ít và phân bố trong những vùng sinh thái khá hẹp. Theo các dữ liệu khoa học và kết quả điều tra, nghiên cứu thì loài Sa mu dầu chỉ mới được ghi nhận phân bố ở một số khu vực hẹp với số lượng không nhiều thuộc các tỉnh Hà Giang, Sơn La, Thanh Hóa và nhiều nhất là tại Nghệ An (Khu BTTN Pù Hoạt).
Trước đây, nhiều công trình công bố của Đài Loan có khẳng định: Loài này là một loài đặc hữu của đất nước Đài Loan phân bố ở độ cao trên 800m. Thực tế ở Việt Nam, Sa mu dầu mọc rải rác thành các quần thể nhỏ trong rừng nguyên sinh thuộc kiểu rừng kín thường xanh hỗn giao cây lá rộng – lá kim ẩm á nhiệt đới núi thấp hoặc núi trung bình (nhiệt độ trung bình năm 13 - 19oC, lượng mưa trên 1.500 mm) trên đất phong hoá từ granít hoặc các đá mẹ silicát khác ở độ cao 960 - 2.000 m so với mặt nước biển. Nhiều công trình nghiên cứu về loài Sa mu dầu ở trong nước đã nhận định khả năng tái sinh tự nhiên của loài rất kém.
Trong hướng nghiên cứu bảo tồn, phục hồi và phát triển hệ sinh thái, tài nguyên sinh vật của Trung tâm Nhiệt đới Việt-Nga, nhóm các cán bộ nghiên cứu của Viện Sinh thái Nhiệt đới đã tiến hành nhiều nội dung nghiên cứu về khả năng chống chịu môi trường, thích nghi sinh thái, đa dạng di truyền… tại các khu vực phân bố của loài nhằm đề xuất biện pháp bảo tồn, phát triển. Bên cạnh đó, nhóm nghiên cứu đã phối hợp cùng các cán bộ của Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Hoạt (Nghệ An); Trường Đại học Lâm nghiệp thực hiện nhân giống thành công bằng cách tuyển chọn hạt giống thuần loài Sa mu dầu thu từ tự nhiên, ươm trong bầu đất phối trộn với các thành phần giá thể khác nhau.
Ông Nguyễn Văn Sinh (Giám đốc KBTTN Pù Hoạt) cho rằng: Khu BTTN Pù Hoạt có thể được xem như là một trung tâm phân bố của loài Sa mu dầu ở Việt Nam. Đây là loài có giá trị và ý nghĩa rất lớn đối với công tác bảo tồn đa dạng sinh học. Tuy nhiên, loài cây quý hiếm này đang có nguy cơ đe doạ rất lớn, nếu không có những nghiên cứu để đề xuất những giải pháp bảo tồn, phục hồi và phát triển trong thời gian tới. Với những nghiên cứu và hướng tiếp cận nghiên cứu về loài Sa mu dầu của Trung tâm Nhiệt đới Việt – Nga đã và đang thực hiện sẽ mở ra những triển vọng lạc quan trong công tác bảo tồn và phát triển loài cây quý hiếm này. Đặc biệt là hướng tiếp cận nghiên cứu tái sinh nhân tạo để phục hồi loài cây này trên các vùng lập địa phù hợp với yêu cầu sinh thái của loài trong tự nhiên.
Hình. Hoạt động của cán bộ KBTTN Pù Hoạt trong quản lý, bảo vệ rừng
Hình. Hoạt động của Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga
Kết quả bước đầu cho thấy, hạt Sa mu dầu được kiểm nghiệm có độ thuần trung bình đạt 70,3% và được xử lý ngâm nước ấm 60oC cho tỷ lệ nảy mầm cao nhất 30,33%. Sử dụng hỗn hợp ruột bầu gồm 88% đất vườn + 10% phân chuồng hoai mục + 2% supe lân cho sinh trưởng lớn nhất. Công thức che sáng 25% cho sinh trưởng của cây Sa mu dầu trong giai đoạn vườn ươm đến 4 tháng tuổi có tỷ lệ sống cao nhất đến 96%.
Đến nay, nhóm nghiên cứu đang tiếp tục theo dõi, trao đổi với cán bộ kỹ thuật, quản lý của Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Hoạt, Nghệ An và xây dựng kế hoạch chuyển giao nguồn giống Sa mu dầu cho các cơ quan, đơn vị nhằm bảo tồn nguồn gen quý hiếm của loài Sa mu dầu nói riêng và góp phần phục hồi, phát triển bền vững tài nguyên rừng của Việt Nam nói chung.
Tin bài và ảnh: Phạm Mai Phương
