Nằm trên địa bàn huyện Quế Phong, tỉnh Nghệ An, Khu Bảo tồn Thiên nhiên Pù Hoạt trải rộng trên diện tích hơn 86.000 ha, trong đó phần lớn là rừng tự nhiên, có giá trị đa dạng sinh học cao, là nơi sinh sống của nhiều loài động thực vật quý hiếm, đặc hữu. Đây cũng là khu vực đầu nguồn quan trọng, có vai trò bảo vệ môi trường sinh thái, điều tiết nguồn nước, bảo vệ đất, phòng chống thiên tai và duy trì cân bằng sinh thái cho cả vùng hạ lưu.
Trong những năm qua, việc triển khai chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng (DVMTR) tại Khu bảo tồn thiên nhiên Pù Hoạt đã mang lại những kết quả tích cực, góp phần quan trọng trong công tác quản lý, bảo vệ và phát triển rừng, đồng thời cải thiện đời sống, nâng cao thu nhập cho cộng đồng dân cư vùng đệm.
Động lực cho công tác bảo vệ và phát triển rừng bền vững
Trong bối cảnh áp lực về sinh kế của người dân vùng đệm còn nhiều khó khăn, chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng được triển khai đã trở thành giải pháp đột phá, gắn lợi ích kinh tế của người dân với trách nhiệm bảo vệ rừng. Thông qua nguồn kinh phí từ DVMTR, hàng nghìn hộ dân thuộc các bản làng vùng đệm đã được giao khoán quản lý, bảo vệ hàng chục nghìn hecta rừng. Người dân trực tiếp nhận tiền chi trả, coi rừng là tài sản quý giá cần gìn giữ, bảo vệ bằng chính đôi tay, tấm lòng của mình.
Số tiền chi trả không chỉ góp phần tạo thu nhập ổn định cho các hộ dân, giúp họ giảm phụ thuộc vào khai thác rừng, mà còn được cộng đồng sử dụng một cách thiết thực như: hỗ trợ phát triển sinh kế (chăn nuôi, trồng trọt,…), sửa lại nhà cửa, mua sắm thiết vật dụng thiết yếu hay lo cho con cái đến trường,… qua đó từng bước nâng cao chất lượng cuộc sống. Nhiều công trình hạ tầng thiết yếu như đường giao thông nông thôn, nhà văn hóa cộng đồng, đường điện chiếu sáng,… cũng được đầu tư xây dựng hoặc sửa chữa. Nhờ vậy, diện mạo nhiều bản làng vùng đệm đã dần thay đổi, đời sống vật chất và tinh thần của đồng bào các dân tộc được nâng lên rõ rệt.
Lợi ích kép từ chính sách chi trả dịch vụ môi trường rừng tại Khu Bảo tồn Thiên nhiên Pù Hoạt
Chính sách DVMTR đã góp phần nâng cao ý thức trách nhiệm của người dân trong việc gìn giữ tài nguyên rừng. Các hành vi vi phạm lâm luật, xâm hại rừng giảm đáng kể. Người dân không chỉ dừng lại ở việc thực hiện hợp đồng nhận khoán bảo vệ rừng, mà nhiều cộng đồng được giao khoán đã tự thành lập các tổ đội tuần tra bảo vệ rừng, tích cực phối hợp với chủ rừng, chính quyền địa phương và các lực lượng chức năng để kiểm tra, phát hiện và xử lý kịp thời các vụ việc, hành vi xâm hại tài nguyên rừng. Mô hình này đã tạo nên sức mạnh đồng thuận, gắn kết cộng đồng trong công tác bảo vệ rừng. Hình ảnh những người nông dân, già làng, trưởng bản đi tuần rừng cùng các lực lượng bảo vệ rừng giữa đại ngàn Pù Hoạt, đã trở nên quen thuộc và đầy ý nghĩa.
Các tổ bảo vệ rừng cộng đồng tham gia tuần tra, kiểm tra rừng tại gốc
Đặc biệt, chính sách chi trả DVMTR đã góp phần quan trọng vào việc duy trì và nâng cao độ che phủ rừng, bảo vệ nguồn nước cho cả vùng hạ lưu, giúp giảm nhẹ thiên tai, chống xói mòn, sạt lở đất, bảo tồn đa dạng sinh học, thích ứng với biến đổi khí hậu – những giá trị môi trường to lớn mà cả cộng đồng cùng được hưởng lợi.
Ý nghĩa đối với an sinh xã hội và phát triển bền vững
Chính sách chi trả tiền khoán bảo vệ rừng nguồn DVMTR tại Khu BTTN Pù Hoạt không chỉ đơn thuần là một cơ chế tài chính, mà còn là giải pháp hài hòa giữa bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và phát triển sinh kế cộng đồng. Người dân đã dần thay đổi tư duy, chuyển từ khai thác sang bảo vệ rừng, coi rừng là nguồn tài nguyên quý giá cần được gìn giữ cho thế hệ mai sau. Các giá trị dịch vụ môi trường mà rừng mang lại như bảo vệ nguồn nước, chống xói mòn đất, điều hòa khí hậu ngày càng được cộng đồng trân trọng và ý thức rõ hơn.
Để tiếp tục phát huy hiệu quả chính sách này, Ban Quản lý Khu Bảo tồn Thiên nhiên Pù Hoạt đã và đang phối hợp chặt chẽ với chính quyền địa phương, các cơ quan chức năng và cộng đồng dân cư vùng đệm đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động nhân dân tham gia bảo vệ rừng, đồng thời tăng cường công tác giám sát, quản lý việc sử dụng nguồn kinh phí DVMTR, đảm bảo minh bạch, đúng mục đích, góp phần nâng cao hiệu quả chính sách.
Trần Hồng Biển
